Dąbrówka Wielkopolska

Duża wieś, położona 3 km na pł. od Zbąszynka, przy szosie
i linii kolejowej do Międzyrzecza.
Wzmiankowana w 1406 r. jako wieś szlachecka Dambrowca w dobrach zbąszyńskich, choć wg legendy miała ją założyć Dąbrówka, żona Mieszka I.

Po I wojnie światowej na 1400 mieszkańców było tu ponad 1000 Polaków - największy odsetek spośród miejscowości odciętych granicą polsko - niemiecką. Kultywowano polskie zwyczaje, stroje ludowe, budownictwo, muzyką i tańce; istniały polskie organizacje, bank ludowy ( założony w 1930 r. ), szkoła ( od 1929 r. ).

W 1939 r. hitlerowcy brutalnie rozprawili się z działaczami polskimi. Po wyzwoleniu już ok. 20 lutego 1945 r. autochotni samorzutnie utworzyli tu Starostwo Pogranicza ( pierwszą polską władzę na Ziemiach Odzyskanych ), a 21 marca otworzyli polską szkołę. Do dziś jest to żywy ośrodek kultury
i sztuki ludowej, działa zespół pieśni i tańca oraz kapela koźlarzy. Barokowy kościół z 1660 r., jednonawowy, poszerzono w XVIII w. przez dostawienie bocznych kaplic.
W lewej kaplicy znajduje sią barokowy ołtarz, w prawej - tablica upamiętniająca 32 poległych w I wojnie światowej.
Na zewnątrz wmurowano tablicę ku czci 12 ofiar obozów hitlerowskich. Obok kościołu znajduje sią drewniana dzwonnica z pierwszej poł. XIX w., zwieńczona namiotowym dachem gontowym .

Za dużym stawem znajduje się pałac z lat 1856 - 1859 nawiązujący do form angielskiego i niemieckiego renesansu
( arch. Fryderyk August Stueler ). Na pałacu istnieje tablica z 1964 r. upamiątniająca związek gimnastyczny "Sokół",
a wewnatrz m. in. Izba Muzealna z zabytkami sztuki ludowej i folkloru oraz dokumentami walki o zachowanie polskości. Obok pałacu rozciąga się park krajobrazowy ( 1,60 ha ) ze starymi drzewami.
Dąbrówka leży na wale Zbąszynkowskim. Na zachód od wsi rozciąga on swą kulminację 94 m n.p. m., dawniej zw. Górą Adelajdy. Jest ona od zachodu gwałtownie podcięta, a od stoku rośnie piękny las mieszany.

Historia Dąbrówki Wielkopolskiej

Dąbrówka Wielkopolska jest wsią o metryce średniowiecznej, wzmiankowaną w źródłach po raz pierwszy w 1406 r. W XV w. osada była w posiadaniu rodziny Zbąskich. Najprawdopodobniej w 1422 r. właścicielem wsi został Abraham ze Zbąszynia. W 1459 r. miejscowość była w rękach Stanisława Zbąskiego. W 1489 r. nastąpił podział dóbr zbąszyńskich między Abrahama, Marcina i Piotra Zbąskich; część tego ostatniego obejmowała również Dąbrówkę wielkopolską. Z 1640 r. pochodzi wiadomość, iż Dąbrówka należy do Abrahama Ciświckiego, kasztelana śremskiego. W 2. połowie XIX w. znajdowała się w posiadaniu rodziny von Schwarzenau. To właśnie dla barona von Schwarzenau wzniesiono w latach 1856-59 pałac wg projektu znanego architekta Stulera. W 1884 r. właścicielką majątku rycerskiego (liczącego ok.1490 ha ziemi) była Cecilie verw. Grafin von Schwartzenau Dehnel. Na terenie majątku czynna była cegielnia, mleczarnia i tuczarnia (specjalizowano się w hodowli bydła holenderskiego). W okresie tym miejscowość dzieliła się na wieś i dominium. Część wiejska liczyła 109 domów, które zamieszkiwało 716 osób (z czego 650 katolików i 66 ewangelików), majątek zaś 25 domów i 255 mieszkańców (112 katolików, 113 ewangelików). W 1910 r. dominium Gross  Dammer należało do Bernharda von Britzke; liczyło ono - łącznie z folwarkiem Samsonki - 1445 ha. W majątku działała gorzelnia parowa, a roczny dochód wynosił wówczas 5759 RM. W latach  1815- 1945 Dąbrówka Wielkopolska należała do powiatu międzyrzeckiego (Kreis Meseritz). Stacja pocztowa była na miejscu, stacja kolejowa w odległym o  8 km Zbąszyniu. Większość mieszkańców Dąbrówki była wyznania katolickiego. Od 1510 r. istniała parafia katolicka (parafia ewangelicka znajdowała się w pobliskiej Chlastawie). W ciągu wieków ludność Dąbrówki Wlkp. zasłynęła ze swej wierności kościołowi katolickiemu i polskości. W okresie międzywojennym działały tu: Związek Polaków w Niemczech oraz stowarzyszenia: robotników, Katolickiej Młodzieży Męskiej i Żeńskiej, Chrześcijańskich Matek, Czerwonego Krzyża i Bractwo NSPJ. W latach 1929 - 39 we wsi działała polska szkoła (istnienie szkoły po raz pierwszy wzmiankowane było w 1640 r.).
Według spisu z 7 maja 1939 r. w Dąbrówce mieszkało 1403 osoby.

 

Historia kościoła w Dąbrówce Wielkopolskiej

Pierwsza wzmianka o parafii pod zarządem husyckiego duchownego Jakuba Kozioł a  pochodzi z 1439 r. Badając historię Archidiecezji Poznańskiej ksiądz Nowacki zgromadził następujące informacje na ten temat: "Już w 1439 r. była w Dąbrówce kaplica (oraculum), czyli kościół sukursalny, którym zarządzał jako pleban kapłan
husycki, zdaje się Jakub Kozieł. Należał on do parafii Chociszew. Plebanowi chociszewskiemu Mikołajowi przyznał wieczyście w 1453 r. prawo do dziesięciny pleban kosieczyfiski Adama, a na odwrót Mikołaj zrezygnował z tego prawa na rzecz Adama w 1459 r. gdy Stanisław Zbąski przyznał mu prawo do dziesięciny z Łomnicy". Jaka była konstrukcja i forma architektoniczna tego pierwszego kościoła przekazy milczą.W 1459 r. Stanisław Zbąski, właściciel Dąbrówki ufundował nowy kościół. Nowacki tak o tym pisze: " Stanisław Zbąski wystawił 14 X 1459 r. w Zbąszyniu przywilej donatacyjny dla kościoła Matki Boskiej i św. Jakuba. Ze słów dokumentu - capellam den u o  fundavimus et ereximus - nie wynika jasno, czy chodzi tu o zupełnie nową fundację, czy o redotację odbudowanej świątyni. Jej zarządcy, ks. Janowi z Przetoczna i jego następcom fundator przyznał jako uposażenie jeden łan wolny roli, daninę po 4 grosze polskie z każdego łanu sołeckiego i kmiecego i po ćwiertni żyta i owsa miary zbąszyńskiej tytułem masznego, nadto stołowe dla zagrodników, jedną zagrodę i prawo rybołówstwa, a dla kościoła grzywnę daniny z karczmy i 30 drzew na naprawę barci. Dokument ten oblatował w 1579 r. do Liber Beneficiorum kapituły poznańskiej proboszcz zbąszyński i zarazem pleban w Przyprostni - Franciszek. Według wizytacji z r. 1607 i 1640 nie posiadano innego przywileju erekcyjnego jak tylko powyższy, dotacyjny z roku 1459.
Nie ma też ani w aktach biskupich (od 1439 r.), ani konsystorskich żadnego śladu kanonicznej erekcji kościoła parafialnego z plebanią czy sukursalnego z altarią-kapelanią. Mimo wspomnia nego plebana (z 1439 r.) należy stwierdzić, że w latach 1453 i 1459 kościół w Dąbrówce jest tylko oraculum w parafii Chociszew czy Kosieczyn. Nie wydaje się więc aby erygowano go jako parafialny dawno przed rokiem 1439 brak w aktach wszelkich zmianek o tamtejszych plebanach. Jako parafialny wymieniony jest w Liber Beneficiorum z roku 1510, w wykazach podatkowych z 1540 i 1580 r. i w wizytacjach od 1603 r. począwszy. Parafia w Dąbrówce była jednowioskowa. Z wcześniejszych plebanów znani nam są: od 1505 r. Marcin z Brodów, od 1516 r. Walentyn, od 1537 r. Stanisław z Buku". Omówiony powyżej kościół wykonany był z drewna; obiekt ten spłonął przed 1640 r. W XVII w. we wsi istniała jeszcze kaplica, prawdopodobnie należąca do ewangelików. Wizytacja Braneckiego z 1640 r. Wspomina o tejże kaplicy: "Jest jeszcze w tej wsi kościółek, czyli kaplica pod tytułem św. Anny dobrze opatrzona, ma cmentarz na którym chowają ciała swoich zmarłych heretycy, których jest pełno w Dąbrówce". Obiekt ten - nieznany z konstrukcji i formy architektonicznej - stał jeszcze w roku 1738, w czasie wizytacji Pawłowskiego. Wspomniana wizytacja Braneckiego z 1640 r. odnotowuje istnienie nowej świątyni w Dąbrówce: "We wsi ... znajduje się kościół parochialny pod tytułem św. Jakuba większego Apostoła z kamienia murowany, nie poświęcony". Należy więc przypuszczać, że istniejący obecnie we wsi kościół powstał w końcu lat 30-tych XVII stulecia. Nowa świątynia została poświęcona 13 maja 1660 roku przez Macieja Kurskiego, sufragana poznańskiego. Przytaczając za Łukaszewiczem opis wizytacji kościoła z XVIII wieku czytamy: "Erekcya jego znajduje się w księgach konsystorskich pod dniem 4 maja i 2 grudnia 1666 r. oblatowaną. /.../ Nie zawiera w sobie żadnych zgoła pomników. Księgi jego zaczynają się dopiero od roku 1712. Dawniejsze zaginęły".
W XVIII w. świątynia została rozbudowana; do nawy od strony północnej dostawiona została kaplica, wyposażona w bogaty ołtarz architektoniczny. Należy sądzić, że XVII-wieczny kościół przejął część wyposażenia wcześniejszej świątyni. Kohte w swym inwentarzu wymienia w Dąbrówce dwa dzwony: z 1618 r. o średnicy
87 cm (w inskrypcji podane nazwisko ludwisarza, Otto Albersa z Gorzowa Wlkp.) oraz z 1619 r. o średnicy 66 cm średnicy. W XIX w. przy kościele postawiono drewnianą dzwonnicę, przykrytą gontem. Po II wojnie światowej parafialny kościół p. w. św. Jakuba Apostoła wszedł w skład diecezji zielonogórsko-gorzowskiej, dekanat w Babimoście. Zachowane są księgi metrykalne, prowadzone od 1761 r. W latach 1977 - 80 świątynia została przebudowana wg projektu inż. Z. Dłużewskiego; po południowej i zachodniej stronie korpusu kościoła powstały nowe aneksy. 3 sierpnia 1980 r. Kościół został ponownie poświęcony. W ostatnich latach (1998 r.) wnętrze świątyni zostało odmalowane.

 


strona główna

powrót