Julian Przyboś (1901-1970)

Poeta, eseista, tłumacz. Urodził się w rodzinie chłopskiej
w Gwoźnicy w Rzeszowskiem. Brał udział w walkach 1918
i 1920 r. Studiował filologię polską na UJ. Do 1937 r. pracował jako nauczyciel gimnazjalny. Przebywał dwa lata na stypendium we Francji. W 1939 r. znalazł się we Lwowie, później schronił się w rodzinnej Gwoźnicy, gdzie pracował na roli. Po 1945 r. członek zespołu redakcyjnego tygodnika "Odrodzenie", dyplomata na placówce w Szwajcarii, dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej
w Krakowie. Od 1955 r. mieszkał w Warszawie, był członkiem redakcji "Przeglądu Kulturalnego" i miesięcznika "Poezja".
Laureat nagrody państwowej I stopnia. Zmarł nagle przemawiając na międzynarodowym zjeździe tłumaczy literatury. Debiutował w 1922 r. i wkrótce stał się czołowym reprezentantem i teoretykiem grupy Awangarda Krakowska, ogłaszając wiersze i artykuły w pismach "Zwrotnica" i "Linia" (1926-1933). Pierwsze tomy wierszy - "Śruby" (1925) i "Oburącz" (1926) - zawierały programową pochwałę nowoczesności, fascynację techniką, rozwojem cywilizacji, a także świadomym wysiłkiem twórczym: pracą, dzieki której opanowuje się nieokiełznaną pozornie i amorficzną materię. Bohaterami swych wierszy Przyboś czynił początkowo robotników i rzemieślników zmagających się z materią, oporem martwych przedmiotów:

"W zaciekłym, martwym uporze, stężałym jak soki
w korze, kurczą lykowe muskuly, które spoidla pokuly." ("Cieśle" z tomu "Śruby")

W latach 30. dojrzała poezja Przybosia zmienia swe zainteresowania. Miejsce cywilizacji zajmuje liryka pejzażowa
i refleksyjna (zbiory: "Z ponad" 1930, "W głąb las" 1932, "Równanie serca" 1938), np. w wierszu "Z Tatr".
Powracają motywy autobiograficzne, związane z chłopskim dzieciństwem poety (np. wiersz "Lipiec"). Po wojnie poeta wydaje tomiki "Póki my żyjemy" (1944), "Rzut pionowy.
Wybór poezji" (1952), "Najmniej słów" (1955) i in. oraz tomy szkiców i esejów - "Linia i gwar" (1963), "Sens poetycki" (1967).

Rola poezji Przybosia: Brał czynny udział w życiu literackim
i bez "dyktatury Przybosia" trudno byłoby sobie wyobrazić panoramę współczesności. Poezja Przybosia jest intelektualna, ponieważ autor uświadamia sobie rolę poety, negując jednocześnie udział niekontrolowanego uczucia w tworzeniu wiersza. Jest także retoryczna poprzez ciągłe podkreślanie znaczenia słowa i zdania poetyckiego. Konstruktywizm poezji Przybosia polega na dążeniu do tworzenia konstrukcji obrazowych, uwarunkowanych wolą poety, stwarzaniu świata doskonalszego niż prawdziwy.
O Przybosiu mówi się też jako o poecie, którego cechuje łatwość obserwacji, aktywna postawa podmiotu lirycznego.
Poeta podejmuje z odbiorcą dialog, angażuje go do wysiłku interpretacyjnego, przedstawia nowe widzenie świata, zbudowanego z "wielości znaczeń" zgodnie z zasadą "maksimum aluzji wyobrażeniowych" i "minimum słów". Kreacjonizm poezji Przybosia wypływa z przekonania, że poeta stwarza na nowo świat w materiale językowym.